Nhà tôi ở Viên An nên mỗi khi chiều xuống, đám con nít hay nhìn mặt trời qua vòng tròn của cái chang đước, cây đặc trưng vươn dài ra mũi mỗi năm đón nhận phù sa bồi lắng. Về quê mùa này, lòng cứ nôn nao khi xe vừa qua khỏi thành phố. Hai bên quốc lộ là hàng loạt “túp lều” nhỏ duyên dáng được dựng lên chỉ bán một thứ duy nhất: bồn bồn.

Bồn bồn tươi giá chừng 30-35 ngàn/kg. Bồn bồn dưa thì cao giá hơn tí, chừng 45-50 ngàn/kg. Và khi mua bồn bồn, bạn cũng đừng nên trả giá, vì họ khá cơ cực để có 1kg bồn bồn cho bạn ngọt ngào bữa cơm quê. 5m2 đất trồng trong 2 tháng chỉ lấy được hơn 2kg bồn bồn tươi, rồi công nhổ, công bóc vỏ, công làm sạch… thêm bớt sao đành?

Bồn bồn có thể chế biến nhiều món lắm, tính ra có hơn chục. Nào dưa, nhúng giấm, xào tôm, gỏi… Trong rất nhiều món ngon tôi vừa kể, thích nhất vẫn là bồn bồn dưa và bồn bồn xào tép đất. Dưa bồn bồn chua nhẹ, giòn, thơm chút hương đồng nội. Tôi không thể tả được, chỉ có thể mời bạn thưởng thức rồi tự cảm nhận!

Riêng món bồn bồn xào tép thì đây lại là sự phối ngẫu khi con tép ôm gốc lúa không thành nên chuyển sang… ôm gốc bồn bồn. Tép đất, hoặc tép bạc được bóc vỏ, rửa sạch. Bắc chảo lên bếp, phi tỏi mỡ cho thơm, sau đó cho tép và bồn bồn vào cùng một lúc. Bạn chỉ cần để vừa chín tới thì sẽ giữ được độ giòn của bồn bồn và vị ngọt của tép. Chẳng cần nêm gia vị nhiều đâu vì bản thân tép và bồn bồn kết hợp đã làm nên hương vị đậm đà, đủ để ai ai cũng thấy thương nhớ Cà Mau.

Hồi tôi còn nhỏ, ký ức hồn nhiên nhất là những đêm hội ba khía. Độ cuối tháng 9 hàng năm thì ba khía xuất hiện rất nhiều. Hàng ngàn con mập ù tụ lại quanh những gốc đước, trong các vạt rừng. Người lớn tham gia bắt ba khía đã đành, lũ con nít chúng tôi cũng đâu chịu ngồi yên ở nhà. Lấy cái áo cũ của ba cắt 2 cái tay ra, rồi quấn vào tay mình làm đồ bảo vệ. Đứa cầm đuốc, đứa cầm xô nhựa, lặn lội theo lưng người lớn.

Tới mấy gốc đước, nơi ba khía hội nhiều thì tha hồ mà bắt. Mấy đứa nhỏ mê mải với thứ sản vật này, về tới nhà bàn tay rớm máu vì bị ba khía kẹp, mà miệng thì cười te te, trông thương hết sức. Thích nhất là vào mấy độ chiều, bới tô cơm nguội cùng mấy miếng ba khía đã được mẹ trộn chua ngọt, rồi ra sau hè leo lên chang đước ngồi, vừa ăn vừa nghe chim rừng hót líu lo.

Giờ đây, cầu Năm Căn đã xây xong, con đường về Đất Mũi cũng tráng nhựa nên Cà Mau giờ không xa nữa. Câu hát của nhạc sĩ Thanh Sơn: “Cà Mau đường đi không khó, mà chỉ khó có sông vắng đò” đã trở thành hoài niệm. Đường giao thông rộng mở, nên nhiều du khách đều muốn một lần được đặt chân đến rẻo đất tận cùng cực Nam. Ở nơi vùng đất linh thiêng đó, bạn sẽ được một lần chạm tay vào cột mốc chủ quyền đầy kiêu hãnh, hay đứng trên con tàu biểu tượng hướng thẳng ra biển Đông. Để rồi khi rời xa, bạn sẽ nhớ mãi cái nơi chẳng có nhà cao, chỉ có cây đước, cây vẹt làm nên nỗi nhớ.

Dù phát triển, nhưng ở khía cạnh nào đó, quê tôi vẫn còn giữ được cái chất hoang sơ thuở nào. Trên đường đi thẳng về Đất Mũi, hình ảnh những dãy nhà ở thị trấn cuối trời Năm Căn vẫn còn là nhà lá, san sát nhau theo triền sông sẽ khiến bạn nao lòng. Trông vậy, nhưng bà con nơi đây có sẵn trong máu tính hào sảng. Có thể bạn sẽ dè chừng khi thấy những xóm nhà có phần hoang vu, nhưng khi đã đặt chân vào và sà vào bàn tiệc, dù chỉ có dĩa ba khía hay vài ba con cá thòi lòi nướng muối ớt, nhưng cái chất hào sảng ấy sẽ khiến cho bạn quên mất đường về.

Thương nhớ Cà Mau, thương luôn cả những con người chân chất từ các nơi về đây lập nghiệp, cho nên họ hiểu cái sự cơ cực của công cuộc mưu sinh. Và họ cũng rất hiểu bạn bè, tình cảm quan trọng hơn là của cải. Tấm lòng họ như những vạt rừng mắm rừng đước, lúc nào cũng chứa đựng phù sa và ý thức vươn xa để cắm rễ thật sâu vào lòng đất quê mình. Cà Mau không xa trong những chuyến hành trình của bất cứ ai, nếu chúng ta biết lắng lòng cùng Đất Mũi!